erla margrét

Það er margt sem gerir Ísland einstakt og mikið af því er erfitt að uppgötva fyrr en flutt er til annars lands. Augljósu hlutirnir eins og myrku veturnir, björtu sumrin, hreina vatnið beint úr krananum, náttúrufegurðin og svo lengi mætti telja verða enn einstakari þegar þeir eru ekki innan handar í daglegu lífi. Í viðbót eru svo ótrúlegustu litlir hlutir sem eru svo sjálfsagðir að þeir uppgötvast ekki fyrr en úr fjarlægð.

Aftur á móti eru líka ýmsar bábiljur sem eru fastar í íslensku þjóðinni en enginn haldbær rök eru fyrir. Veðrið er svo slæmt að það er algjör fásinna að ganga, hjóla eða taka almenningssamgöngur. Jú, það er augljóst að almenningssamgangnakerfið virkar ekki sem skildi á höfuðborgarsvæðinu og þarfnast algjörrar endurskoðunar og skipulag borgarinnar hefur nánast frá upphafi snúist kringum bílinn en ekki fólk. En það sem greinahöfundur heldur að sé einnig mjög stór þáttur er hugarfarið. Fólksfjöldinn, eða réttara sagt, hversu fá við erum, verður auðvitað alltaf eitt það sem gerir okkur sérstök og þar af leiðandi ekki mögulegt að koma á jafn öflugum samgöngum og aðrar stærri evrópskar borgir geta státað af. Þó er margt sem við getum lagað, með því að byrja hægt og bítandi að breyta hugarfarinu í rétta hátt. Það eru til mun veðurbarðari borgir sem ekki eru undirlagðar einkabílnum.

En hvað er það sem gerir íslensku þjóðina sérstaka? Hinn skapandi hópur  eða „The Creative Class“ eins Richard Florida, bandarískur prófessor og rithöfundur* talar um er eitt af því sem drífur borgir áfram. Kjarni hins skapandi hóps, verandi vísindamenn og verkfræðingar, prófessorar, ljóðskáld og rithöfundar, listamenn, skemmtikraftar, leikarar, hönnuðir, arkitektar og svo fram eftir götunum. Greinahöfundur er staddur við mastersnám í Þýskalandi, þar sem næstum 82 milljón manns búa og langflestum finnst þeim vera maurar og dreymir um að komast ofar. Eitt lifandi nærtækt dæmi er þegar einn kennarinn, í stað þess að halda fyrirlestur, setti á vídeó, úr sjónvarpinu, þar sem kennarinn sjálfur var í viðtali. Á Íslandi hefði þetta þótt vægast sagt púkalegt en í Þýskalandi þykir eðlilegt að hampa sjálfum þegar stigið er upp úr mauraþúfunni. Það sem mörgum Þjóðverjum þykir einmitt merkilegast við íslensku þjóðina er hin skapandi hugsun sem virðist búa í landanum og fór greinahöfundur að velta þessu fyrir sér um daginn eftir að tveir prófessorar höfðu orð á því í óspurðum fréttum, hversu skapandi þeim þætti Íslendingar vera. Aðeins þarf að gera einn léttan samanburð, það þekkja nánast allir í heiminum okkar frægustu söngkonu Björk, enda með sanni heimsfræg. Þegar leitað er að svipuðum kandídata innan raða Þjóðverja verður leitin löng, ströng og án árangurs.

Það sem gerir íslensku þjóðina einstaka er einmitt ógrynni af skapandi hugsun. Florida talar um að skapandi fólk þyrpist saman í borgir, og eru New York og San Francisco nefndar sem dæmi um skapandi miðpunkta í Bandaríkjunum. Að mati höfundar er Reykjavík mjög skapandi miðpunktur og með sköpunina að leiðarljósi talar Florida um að efnahagurinn fylgi. Með því að hlúa að þessum skapandi hópi og draga að fleiri úr öllum áttum, ætti að vera gott tækifæri fyrir Ísland að komast hraðar upp úr efnahagslægðinni. Íslendingar vita jú best, að lægðir koma og fara.

*http://www.creativeclass.com/

Greinin birtist áður á vefritinu Deiglan.com 16.febrúar 2010

	Íslenskur bjór til Nýja-Íslands
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Margir Íslendingar eiga það sameiginlegt að hafa leitað á náðir Lánasjóðs íslenskra námsmanna (LÍN) í gegnum tíðina til þess að framfleyta sér meðan þeir hafa gengið menntaveginn. Hluti þeirra hafa vafalaust á einhverjum tímapunkti þurft að hafa samskipti við LÍN og því miður heyrast yfirleitt frekar slæmar sögur en góðar af slíkum samskiptum. Greinahöfundur er einn af þeim fjölmörgu Íslendingum sem hafa þurft að nýta sér þjónustu LÍN í gegnum árin, fyrst þegar undirrituð stundaði nám á Íslandi fyrir nokkrum árum og nú við nám erlendis. Fyrri reynsla af samskiptum við LÍN var öll til fyrirmyndar, enda engin vandamál sem komu upp. Nú hef ég því miður allt annað en góða sögu að segja frá liðsemi LÍN. Fyrir næstum fjórum árum útskrifaðist ég sem byggingartæknifræðingur og hef síðan þá unnið í byggingarbransanum. Eins og flestir vita var meira en nóg að gera í þeim geira, þar til fyrir rétt um ári síðan. Þessar nýju aðstæður hvöttu til að skoða möguleikann að hefja nám að nýju, nú er ég í mastersnámi í Þýskalandi.

Það er ýmislegt sem þarf að huga að þegar flutt er til annars lands, en aldrei hefði mér dottið í hug að á endanum væri LÍN sá þáttur sem setti strik í reikninginn. Uppi er sú staða, að af þeim rétt rúmum 800€ sem ég hef í framfærslu á mánuði munu, næstu fimm mánuði, um 20% fara í það að greiða niður eldri námslán.

Hvernig stendur á þessu? Jú, eftir tveggja ára námshlé, byrja lántakendur að greiða niður sín námslán. Tvisvar á ári skal greiða til sjóðsins, í mars er það föst greiðsla og í september tekjutengd greiðsla sem miðast við tekjur fyrra árs. Umrædda tekjutengda afborgun er sú greiðsla sem lánasjóðurinn krefur mig um að greiða, eins og alla aðra fyrrum námsmenn. Þetta skal ég greiða þrátt fyrir að ég sé í fyrsta lagi, námsmaður, í öðru lagi hafa verið sagt upp störfum og í þriðja lagi verið með tekjufall upp á mun meira en 30% milli áranna 2008 og 2009. Þessar þrjár aðstæður eru einmitt nefndar sem réttmætar ástæður til niðurfellingar á afborgun samkvæmt reglum LÍN en þó fell ég ekki í neinn fyrirskrifaðan hóp. Hví? Námsmenn geta fengið frestun á afborgun, en aðeins ef þeir hafa stundað nám á vorönn árið 2009. Atvinnulausir frá niðurfellingu á afborgun, en aðeins ef þeir hafa verið atvinnulausir í fjóra mánuði og að lokum fá þeir sem verða fyrir meira en 30% tekjuskerðingu milli ára einnig niðurfellingu, en þá gilda reiknireglur LÍN, tekjur ársins 2009 eru uppreiknaðar út árið og miðaðar við tekjur ársins 2008.

Ég fell ekki inn í neinn af þessum flokkum þrátt fyrir að uppfylla öll grunnskilyrðin, án smáa letursins. Eftir margar heimsóknir til LÍN og eftir að hafa fengið neitun við umsóknum mínum samkvæmt öllum þremur leiðunum, var mér bent á síðasta valkostinn, senda formlegt bréf, með rökstuddu máli á stjórn LÍN. Þetta gerði ég og nú, rúmum 5 vikum síðar, fékk ég loks svar. Stjórn LÍN sendi bréf þess efnis að beiðni minni væri hafnað þar sem skilyrði samkvæmt reglum sjóðsins væri ekki uppfyllt.

Ástæðan fyrir þessari grein minni er ekki að óska eftir samúð vegna míns máls heldur til að vekja athygli á óliðsemi LÍN. Ég á allra síðasta valkostinn eftir, sem ég hyggst auðvitað nýta mér, að kæra úrskurð stjórnarinnar til málskotsnefndar. Að það muni bera árangur, tel ég ólíklegt en þó má alls ekki gefast upp.

Mikið hefur verið fjallað undanfarið um LÍN og þá lágu framfærslu sem námsmenn þurfa að lifa við. Nýverið var framfærslan hækkuð vegna þrýsting frá námsmönnum, skref í rétta átt, en ennþá eiga námsmenn að geta lifað ódýrar heldur en atvinnulausir. Einnig er námsmönnum gert erfiðara fyrir að vinna með námi, til að hafa það ögn betra, þar sem tekjuskerðing var aukin gríðarlega í nýju lögunum.

Að hefja nám á ný eftir nokkurra ára hlé er nógu stórt verkefni, án þess að þurfa að nota 20% ráðstöfunartekna í að endurgreiða eldri námslán. Ég efast ekki um að margir aðrir séu í sömu sporum og ég, miðað við allan þann fjölda fólks sem hefur misst vinnuna undanfarið og þann fjölda sem hafið hefur nám á ný. Ég vil því hvetja alla þá fjölmörgu námsmenn, heima sem erlendis, að láta ekki deigan síga og halda áfram að þrýsta á LÍN þar til kjör námsmanna og þjónusta LÍN verður ásættanleg.

Greinin birtist áður á vefritinu Deiglan.com 30.október 2009

	Samið um úrræði vegna skuldavanda
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

„Það er því umtalsverð hætta á fólksflótta með tilheyrandi vítahring niðursveiflu. Á einföldu máli: Þessi Icesave-samningur tekur á engan hátt tillit til hinnar fordæmislausu stöðu á Íslandi.” Svo kemst Pétur H. Blöndal að orði í grein sinni í Morgunblaðinu í gær.

Að mati greinarhöfundar er fólksflóttinn þegar byrjaður og þeir sem upplifa að fólk í kringum sig sé að flytja af landi brott fyllast öfund, hvers vegna? Ber þetta vott um minni þjóðerniskennd ungs fólks eða hefur fólk enga trú á framtíðinni á Íslandi?

Íslenskt samfélag byggir í raun og veru á þrem höfuðstoðum. Þessar stoðir halda undir þá sterku þjóðerniskennd og samhug sem einkennir Íslendinga. Við höfum í fyrsta lagi þetta stórkostlega land, sem hefur upp á allt að bjóða. Í öðru lagi þá höfum við okkar sögu, ekki langa en sterka, sem bindur okkur saman, sjálfstæðisbaráttan, handritin, íslensk menning, ljóð, myndlist og svo lengi mætti telja. Síðast en ekki síst þá er það framtíðin. Framtíðin og framtíðarsýnin sem tengir okkur saman sem íslenska þjóð. Framtíðarsýnin fær okkur til að sýna samstöðu og vinna saman að sameiginlegum markmiðum þjóðarinnar, laust við alla kredduflokkspólitík. Er það ekki einmitt framtíðarsýn ungs fólks sem er í móðu? Eins útjaskað og það hljómar, þá er staðreyndin sú að það vantar ljósið í enda ganganna. Það vantar traustið á ríkið leysi málin á þann hátt að íslenskir borgarar verði ekki gerðir að þrælum stórvelda sem annað hvort hafa engan skilning á stöðunni sem við erum í, eða njóta þess að blóðmjólka okkur fyrir það sem „við“ gerðum.

Auðvitað fylgir visst frelsi í flóttanum. Frelsi að komast frá þeim yfirvofandi þrældóm sem virðist bíða þeirra sem verða eftir. Frelsi að losna úr miðri hringiðju fellibylsins áður en hann verður verri meðan framtíðin hér á landi virðist ekkert nema svört. En hvernig er hægt að öfundast út í þá sem leggja leið sína út í hið óþekkta? Margir ungir íslendingar flykkjast nú erlendis í nám eða til að leita sér að atvinnu. Sumir hafa einungis enga trú á framtíð landsins og svo eru aðrir tilneyddir að flýja til þess eins að sjá fyrir sér.  Öfundin felur í sér þá trú að grasið sé grænna hinu megin, fyrir suma þá er það rétt, aðrir örugglega ekki jafn lánsamir. Enginn vill aftur á móti sitja eftir einn í súpunni með skuldir þjóðarbúsins á herðum sér. 

Þjóðin virðist vera að skilja sig frá ríkinu, en hversu lengi stendur þjóðerniskenndin án þriðju stoðarinnar? Íslendingar, hvar sem þeir eru, og verða eftir nokkur ár, þurfa á skýrri framtíðarsýn að halda. Réttlætið þarf að virka og íslenskir stjórnmálamenn þurfa að vinna sér traust þjóðarinnar aftur. Að mati ráðamanna er fólksflóttinn eðlilegur og óumflýjanlegur, en stjórnendur þessa lands mega ekki missa sjónar á þeirri staðreynd að framtíð Íslands skiptir höfuðmáli í því hvort ein af auðlindum þjóðarinnar, ungt menntað fólk, snúi aftur til þess að byggja upp landið í sameiningu.

Greinin birtist áður á vefritinu Deiglan.com 14.ágúst 2009

	Kommar, íhald og guðsmenn
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Á morgun opnar Feneyjar-tvíæringurinn fyrir almenning. Sýningin stendur yfir í um hálft ár og mætti skilgreina sem nokkurskonar mekka nútímalistar. Tvíæringurinn eða oft kallaður Bínalinn (e. biennale) var fyrst haldinn árið 1895 og er alltaf haldinn annað hvert ár í Feneyjum og er þetta í 53ja sinn sem hátíðin er haldin. Titill sýningarinnar er „Making Worlds“ og um 90 listamenn frá öllum heimshlutum taka þátt í sýningunni. Í ár eru 77 lönd sem taka þátt í Bínalinum og er sýningin dreifð um Feneyjar, þar sem hvert land hefur sinn sýningarstað, skála. Það er mikill heiður fyrir íslenska listamenn að vera valdir til að vera fulltrúar Íslands á þessari gígatísku listahátíð og vöktu verk Steingríms Eyfjörð árið 2007 mikla athygli, sérstaklega íslenska tilvitnunin í verkum hans og mesta athygli hér heima vakti huldu-kindin.

Í ár sendi listaakademían á Íslandi, yngsta listamanninn sem hefur verið sendur á Bínalinn fyrir hönd Íslands. Ragnar Kjartansson er 33 ára gamall og útskrifaðist úr myndlistardeild LHí árið 2001, hann hefur fengist við margt í gegnum tíðina tengt myndlist og tónlist en mest hefur hann fengist við gjörninga og innsetningar í myndlistinni.

Fyrir tæpum mánuði síðan kynnti Ragnar verkið fyrir blaðamönnum á Listasafni Íslands. Verkið kallar Ragnar „The End“ eða „Endalokin“. Listaverkið er tvíþætt, annars vegar myndbands- og  tónlistarinnsetning á fimm tjöldum, samspil hljóðfæraleiks og söngs sem Ragnar gerði í undir beru lofti í nístandi frosti í kanadísku klettafjöllunum, nánast á enda veraldar, í ævintýralegu umhverfi með Davíð Þór Jónssyni (tónlistarmaður sem t.d. hefur spilað með Flís, Mugison o.fl.).

Hinsvegar og sá þáttur verksins sem vakið hefur meiri athygli er gjörningur  listamannsins. Ragnar hefur innréttað listmálarastúdíó í fjórtándu aldar byggingu sem vísar beint út á Grand Canale sýkið  og hýsir íslenska skálann. Þarna mun Ragnar starfa í hálft ár og mála hverja myndina af fætur annarri, eina á dag, af Páli Hauki Björnssyni, kollega sínum og fyrirsætu í þessum gjörning. Páll mun klæðast sundskýlu einni fata, reykja og sötra bjór. Málverkin, stubbar og tómar bjórflöskur munu safnast upp og verður fróðlegt að sjá hvernig umhorfs verður í stúdíóinu þann 22.nóvember 2009 á síðasta degi sýningarinnar.

Eins og áður sagði hefur þessi gjörningur Ragnars vakið mikla athygli og háværa gagnrýni landans. Ragnar Kjartansson hefur ekki þá ímynd að vera alvarleg týpa, hvað þá þegar flestir sem ekki eru í hringiðju listageirans á Íslandi sjá hann aðallega fyrir sér uppi á sviði, beran að ofan, glimmerarðan, hristandi loðnu karlmannsbrjóstin sín og öskrandi „Nasty Boy“ af einstöku sjálfsöryggi.

En hver er skilgreiningin á heiðarlegum og einlægum listamanni? Þarf þunglyndið að drjúpa af þeim til þess að þeir séu teknir alvarlega? Fer sundskýlan, sígaretturnar og bjórinn svona fyrir brjóstið á hinum almenna Íslendingi að inntak gjörningsins nær ekki að skila sér? Í viðtali sem New York Times birti í vikunni við Ragnar, segir að hann hafi fyrst þurft að átta sig á, hvað það þýddi að vera listræn táknmynd lands sem nánast væri á kúpunni. Innsetningar á sýningu sem þessari geta stundum verið svo stórar að það þarf heilt flutningaskipt il að koma þeim á staðinn. Hugmynd Ragnars var að gera verk sem væri algjörlega laust við allt óþarfa bruðl. Bara hann sjálfur, ódýr efni og viðfangsefni.  „The End“ snýst um mann án örlaga, án framtíðar, sem Ragnari finnst við vera að upplifa hér heima og endalok heimsins frá sjónarhorni listamannsins.

Já, list er svo miklu meira en landslag málað á striga, hangandi upp á vegg í fallegri stofu, eigendum til yndisauka. List er ádeila, portrett af heiminum eins og listamaðurinn sér hann. Ragnar Kjartansson er í miklum mætum hjá mér sem listamaður, hann er einlægur, fullur sjálfsöryggis og reynir ekki að vera neitt annað en hann er. Ég hlakka því mikið til að fylgjast með honum á Feneyjar-tvíæringnum sem og í framtíðinni.

Heimasíða Feneyjar-Tvíæringsins:

http://www.labiennale.org/en/art/index.html

Heimasíða Ragnars Kjartanssonar:

http://this.is/rassi/

Greinin birtist áður vefritinu Deiglan.com 6.júní 2009

	„Hann er að slá í gegn hérna“
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt